Lavendel: van velden in de Provence tot wereldwijde geurwijsheid

Tussen de lavendelvelden aan de voet van de Mont Ventoux

In juli 2021 reisde ik af naar het hart van de Provence, naar het wereldberoemde lavendelgebied rondom Valensole. Ik kwam erachter dat Lavendel op veel meer plekken bloeit in Frankrijk. Zoals in de Ardeche, Pyreneeën en ook aan de voet van de Mont Ventoux. Daar scheen de zon gul en de bijen zoemden rond. De lucht hing vol met de geur van lavendel. Overal waar ik keek, zag ik de blauw-paarse lavendel staan. Mooi uitgestrekt in rijen over de velden.

Ik bezocht verschillende kleinschalige, biologische lavendeldestilleerderijen. Ik mocht meehelpen bij het binnenhalen van de lavendel, het vullen van de ketels en ik stond erbij toen de eerste druppels lavendelolie verschenen. Wat een intens moment. De geur was aards, bloemig en licht kruidig – de pure essentie van de plant.

Oude wijsheden en toepassingen van lavendel

De Fransen noemen lavendel het blauwe goud van de Provence. Al eeuwenlang gebruiken boeren, herboristen en parfumeurs deze plant om zijn helende en beschermende kwaliteiten:

• Lavendel op zolders om motten te weren
• Bundeltje gedroogde lavendel onder het hoofdkussens voor een diepe slaap
• Olie en hydrolaat tegen hoofdpijn, insectenbeten en spanningen

In de Provence zegt men:
“Lavande, c’est la paix du cœur et la clarté de l’esprit.”
(Lavendel is vrede voor het hart en helderheid voor de geest.)

Overal op plaatselijke markten zag ik lavendelkussentjes liggen van grote tot kleine. Gedroogde lavendel in boeketten. Allerlei verzorgingsproducten met lavendel en zeepjes van olijfolie met lavendelolie. En de eigengemaakte lavendelhoning, een ware delicatesse.

Ook buiten Frankrijk heeft lavendel een belangrijke rol in tradities en rituelen:

• Perzië: gebruikt als wierook en kruid voor heldere dromen
• Traditionele Chinese geneeskunde: verkoelt het hart en kalmeert de Shen (de geest)
• Berbercultuur in Noord-Afrika: ingezet bij geboorte- en beschermingsrituelen

Overal klinkt dezelfde boodschap: lavendel brengt rust, helderheid en evenwicht.

Oorsprong en geschiedenis van lavendel

De oorsprong van lavendel ligt rond het Middellandse Zeegebied, waar ze al duizenden jaren groeit op zonnige, droge hellingen. Haar geur en kracht maakten haar tot een geliefde plant in de oudheid.

• Egypte: gebruikt bij balsemingen en rituelen
• Grieken en Romeinen: lavendel in badhuizen, parfums en linnenkisten. De naam komt van lavare – ‘wassen’
• Dioscorides (1e eeuw n.Chr.): schreef dat lavendel verlichting bracht bij hoofdpijn en spijsverteringsklachten
• Middeleeuwen: lavendel kreeg een vaste plek in kloostertuinen als geneeskruid en rustgever
• Hildegard von Bingen (12e eeuw): beschreef lavendel als een plant die vreugde en lichtheid brengt
• Pestepidemieën: lavendel werd gebruikt in “vier dieven-azijn” om zich te beschermen tegen besmetting
• Victorianen: koningin Victoria was dol op lavendel – het werd dé geur van de 19e eeuw in Engeland
• Parfumindustrie: in Grasse (Zuid-Frankrijk) werd lavendel (en later lavandin) een pijler van de parfumproductie

Wanneer ik de oude verhalen lees, zie ik hoe lavendel telkens opnieuw verschijnt, als een kruid in het dagelijks leven. Soms in badhuizen vol stoom en geur, soms in kloostertuinen waar stilte heerst. Zo verspreidde lavendel zich door de eeuwen heen: van rituelen en geneeskunde tot parfum en moderne aromatherapie. Van de Provence tot over de hele wereld en zelfs in Nederland.

Lavendel over de hele wereld

Hoewel de Provence voor menigeen hét symbool is van lavendel, groeit de plant inmiddels wereldwijd. Je vindt lavendelvelden in onder andere:

• Turkije
• Bulgarije
• Spanje
• Engeland
• Marokko
• Zuid-Afrika
• Tasmanië
• Nepal (kleinschalige teeltprojecten)

Elke regio, elk klimaat en elke lavendelsoort geeft een eigen geurprofiel en karakter.
Ik heb er ondertussen al verschillende mogen ruiken. Of ze nu bloeit op de glooiende heuvels van Spanje, in de zilte lucht van Tasmanië of op de zonnige hoogvlaktes van Turkije – elke lavendel draagt iets van haar land in zich. Ze neemt de wind, de bodem en het licht in zich op en schenkt ons telkens een andere geurige persoonlijkheid.

Bekende soorten lavendel

• Lavandula angustifolia (echte lavendel of Lavande Fine): zacht, bloemig, verfijnd. De bekendste in aromatherapie.
• Lavandula x intermedia (lavandin): een kruising met een krachtigere, soms kamferachtige geur. Veel geteeld in Spanje en Zuid-Frankrijk.
• Lavandula stoechas: pittig en kruidig, vooral in Portugal en Spanje.
• Tasmanische lavendel: Deze lavendel is een bijzondere variatie van Lavandula angustifolia: heel zuiver en etherisch, gevormd door het ongerepte eilandklimaat

Wist je dat lavendel bijen en hommels aantrekt? De lavendelhoning uit de Provence is een echte delicatesse.

Lavendel olie

Dat je de lavendel al zo goed ruikt zodra je erlangs loopt komt omdat er geurmoleculen in de bloeiende arens zitten. Met een destillatieproces worden deze eruit gehaald en zo ontstaat de welbekende lavendel etherische olie ontstaat. Deze geurige en heilzame olie wordt al eeuwen gebruikt in de aromatherapie.

Lavendel destilleren: hoe werkt het

Bij het destilleren van lavendel komen de vluchtige geurstoffen uit de bloemenarens vrij. Zo ontstaan twee prachtige producten: de etherische olie, die boven op het geurige hydrolaat drijft. Meer over dit bijzondere proces lees je in mijn blog – destilleren: van bloem tot geurige essentie.

Het moment waarop de eerste druppels olie verschijnen bij het productieproces, is voor mij altijd weer magisch. De essentie van de plant toont zich. Na deze eerste geur breken er nog diverse geurexplosies aan. Ik waan mij in een lavendelstoombad.

Het belangrijkste bestanddeel van lavendelolie is linalool en linalylacetaat – deze zorgen voor de ontspannende werking en de zachte geur. Deze bestanddelen vind je vooral terug in de lavendula angustifolia. Dat maakt ook dat deze lavendelsoort zo geliefd is voor therapeutische doeleinden.

Lees er meer over in mijn blog over lavendelolie en ontdek talloze toepassingen in je dagelijks leven. Of ontdek in mijn blog over lavendelhydrolaat welke manieren er zijn om dit geurige water te gebruiken.

Zelf lavendelolie maken in Nederland

Het mooie is dat je dit proces ook zelf kunt ervaren. Ieder jaar in de zomer organiseer ik een lavendelworkshop een Masterclass all about Lavendel.

Je leert:

• Hoe je lavendel herkent en oogst
• Hoe een destilleeropstelling werkt
• Het verschil tussen olie en hydrolaat
• Hoe je geur ervaart en beoordeelt
• en nog zoveel meer

Tot slot: lavendel is meer dan geur

Voor mij is lavendel meer dan een geur. Lavendel heeft een eigen verhaal. Een verhaal dat vertelt over balans, helderheid en rust. Van oude tradities tot moderne aromatherapie. Van zinderende velden in Zuid-Frankrijk tot zachte geuren in je huiskamer.

Lavendel laat zien dat geur meer is dan een prettige waarneming – het is een ervaring die tot diep in je systeem kan doorwerken.

Ik nodig je uit om dit zelf te ervaren. In geur, in aandacht, in rust.

“Het ruiken van lavendel is een connectie van soul to soul. Met een open hart mogen we de geur ontvangen en naar zijn verhaal luisteren om zo te ontdekken wat het ons te geven heeft. “ With love, Joanne